Turli xil operatorlar
JavaScript keyingi mavzularda keltirib o'tiladigan bir qator boshqa turli xil operatorlarni ham qo‘llab-quvvatlaydi.
Shartli operator (?:)
Shartli operator JavaScript'dagi yagona uchlik (ternary) operatordir (uchta operandli) va ba’zan u aslida ternar operator deb ham ataladi. Bu operator ba’zan ?: kabi yoziladi, garchi u kodda aynan shunday ko‘rinmasa ham. Bu operator uchta operandga ega bo‘lgani uchun, birinchisi ?'dan oldin, ikkinchisi ? va : orasida, uchinchisi esa :'dan keyin keladi. U quyidagicha ishlatiladi:
Shartli operatorning operandlari har qanday tipda bo‘lishi mumkin. Birinchi operand bajariladi va mantiqiy qiymat sifatida talqin qilinadi. Agar birinchi operandning qiymati truthy bo‘lsa, u holda ikkinchi operand bajariladi va uning qiymati qaytariladi. Aks holda, agar birinchi operand falsy bo‘lsa, u holda uchinchi operand bajariladi va uning qiymati qaytariladi. Ikkinchi va uchinchi operandlardan faqat bittasi bajariladi; hech qachon ikkalasi ham emas.
Garchi siz if ko‘rsatmasi (§5.3.1) yordamida shunga o‘xshash natijalarga erisha olsangiz-da, ?: operatori ko‘pincha qulay qisqa yo‘lni taqdim etadi. Quyida uning odatiy ishlatilishi keltirilgan. Bu kod o‘zgaruvchining aniqlanganligini (va ma’noli tarzda, truthy qiymatga ega ekanligini) tekshiradi va agar shunday bo‘lsa, uni ishlatadi, aks holda standart qiymatni taqdim etadi:
Bu quyidagi if ko‘rsatmasiga ekvivalent, lekin undan ancha ixchamroq:
Birinchi aniqlangan (??)
Birinchi aniqlangan operatori (??) o‘zining birinchi aniqlangan operandiga baholanadi: agar uning chap operandi null ham, undefined ham bo‘lmasa, u o‘sha qiymatni qaytaradi. Aks holda, u o‘ng operandning qiymatini qaytaradi.
&& va || operatorlari kabi, ?? ham qisqa tutashuvlidir (short-circuiting): u o‘zining ikkinchi operandini faqat birinchi operandi null yoki undefined'ga baholangandagina bajaradi. Agar a ifodasi qo‘shimcha ta’sirlarga ega bo‘lmasa, u holda a ?? b ifodasi quyidagiga ekvivalentdir:
?? operatori birinchi truthy operandni emas, balki birinchi aniqlangan operandni tanlashni istaganingizda || (§4.10.2) uchun foydali alternativdir. Garchi || nominal jihatdan mantiqiy YOKI operatori bo‘lsa-da, u quyidagi kabi kod bilan birinchi falsy bo‘lmagan operandni tanlash uchun ham idiomatik tarzda ishlatiladi:
Bu idiomatik ishlatishning muammosi shundaki, nol, bo‘sh satr va false qiymatlari ba’zi holatlarda mutlaqo to‘g‘ri qiymatlar bo‘lishi mumkin bo‘lsa-da, ularning barchasi falsy qiymatlardir. Bu kod misolida, agar maxWidth nolga teng bo‘lsa, bu qiymat e’tiborsiz qoldiriladi. Lekin agar biz || operatorini ??'ga o‘zgartirsak, nol to‘g‘ri qiymat hisoblanadigan ifodaga ega bo‘lamiz:
Quyida birinchi operand falsy bo‘lganda ?? qanday ishlashini ko‘rsatadigan yana bir nechta misollar keltirilgan. Agar bu operand falsy, lekin aniqlangan bo‘lsa, ?? uni qaytaradi. Faqat birinchi operand "nullga o'xshash" ("nullish", ya’ni, null yoki undefined) bo‘lgandagina bu operator ikkinchi operandni bajaradi va qaytaradi:
E’tibor bering, agar biz ?? o‘rniga ||'ni ishlatganimizda, bu yerdagi timeout, title va verbose ifodalari boshqacha qiymatlarga ega bo‘lardi.
?? operatori && va || operatorlariga o‘xshaydi, lekin ulardan yuqoriroq yoki pastroq ustuvorlikka ega emas. Agar siz uni bu operatorlardan biri bilan birga biror ifodada ishlatsangiz, qaysi amalni birinchi bajarishni xohlayotganingizni aniq ko‘rsatish uchun qavslardan foydalanishingiz shart:
?? operatori ES2020 tomonidan aniqlangan va 2020-yil boshiga kelib, barcha asosiy brauzerlarning joriy yoki beta versiyalari tomonidan yangidan qo‘llab-quvvatlanadi. Bu operator rasman "nullish coalescing" (bo‘sh qiymatlarni umumlashtirish) operatori deb ataladi, lekin men bu atamadan qochaman, chunki bu operator o‘z operandlaridan birini tanlaydi, lekin ularni men ko‘ra oladigan biror usulda "birlashtirmaydi" (coalesce).
typeof operatori
typeof — bu o‘zining yagona operandining oldidan qo‘yiladigan birlik operatordir. Bu operand har qanday tipda bo‘lishi mumkin. Operatorning qiymati operandning tipini ko‘rsatuvchi satrdir. 4-3-jadvalda har qanday JavaScript qiymati uchun typeof operatorining qiymati ko‘rsatilgan.
typeof operatori qaytaradigan qiymatlar
| x | typeof x |
|---|---|
undefined | "undefined" |
null | "object" |
true yoki false | "boolean" |
har qanday son yoki NaN | "number" |
har qanday BigInt | "bigint" |
| har qanday satr | "string" |
har qanday symbol | "symbol" |
| har qanday funksiya | "function" |
| funksiya bo‘lmagan har qanday obyekt | "object" |
Siz typeof operatorini quyidagi kabi ifodada ishlatishingiz mumkin:
E’tibor bering, agar operand qiymati null bo‘lsa, typeof "object" qaytaradi. Agar siz null'ni obyektlardan farqlamoqchi bo‘lsangiz, bu maxsus holat qiymatini aniq tekshirishingiz kerak bo‘ladi.
Garchi JavaScript funksiyalari obyektning bir turi bo‘lsa-da, typeof operatori funksiyalarni yetarlicha farqli deb hisoblaydi va ular uchun o‘zining alohida qaytariladigan qiymatiga ega.
typeof funksiyalardan tashqari barcha obyekt va massiv qiymatlari uchun "object" qiymatini baholagani sababli, u faqat obyektlarni boshqa, primitiv tiplardan farqlash uchungina foydalidir. Bir obyekt klassini boshqasidan farqlash uchun siz boshqa usullardan, masalan, instanceof operatori (§4.9.4), class atributi (§14.4.3) yoki constructor xossasidan (§9.2.2 va §14.3) foydalanishingiz kerak.
delete operatori
delete — bu o‘zining operandi sifatida ko‘rsatilgan obyekt xossasi yoki massiv elementini o‘chirishga harakat qiladigan birlik operatordir. Tayinlash, inkrement va dekrement operatorlari kabi, delete ham odatda o‘zi qaytaradigan qiymat uchun emas, balki xossani o‘chirish qo‘shimcha ta’siri (side effect) uchun ishlatiladi. Bunga bir nechta misollar:
E’tibor bering, o‘chirilgan xossa yoki massiv elementi shunchaki undefined qiymatiga o‘rnatilmaydi. Xossa o‘chirilganda, u mavjud bo‘lishdan to‘xtaydi. Mavjud bo‘lmagan xossani o‘qishga urinish undefined qaytaradi, lekin xossaning haqiqatan ham mavjudligini in operatori (§4.9.3) yordamida tekshirishingiz mumkin. Massiv elementini o‘chirish massivda "bo‘shliq" qoldiradi va massivning uzunligini o‘zgartirmaydi. Natijada hosil bo‘lgan massiv siyrak (sparse) bo‘ladi (§7.3).
delete o‘z operandining lvalue bo‘lishini kutadi. Agar u lvalue bo‘lmasa, operator hech qanday harakat qilmaydi va true qaytaradi. Aks holda, delete ko‘rsatilgan lvalue'ni o‘chirishga harakat qiladi. Agar delete ko‘rsatilgan lvalue'ni muvaffaqiyatli o‘chirsa, true qaytaradi. Biroq hamma xossalarni ham o‘chirib bo‘lmaydi: sozlanmaydigan (non-configurable) xossalar (§14.1) o‘chirishdan himoyalangan.
Qat’iy rejimda (strict mode), agar delete'ning operandi o‘zgaruvchi, funksiya yoki funksiya parametri kabi to‘g‘ridan-to‘g‘ri identifikator bo‘lsa, u SyntaxError xatoligiga sabab bo‘ladi: u faqat operand xossaga murojaat qilish ifodasi (§4.4) bo‘lgandagina ishlaydi. Qat’iy rejim, shuningdek, delete'dan har qanday sozlanmaydigan (ya’ni, o‘chirilmaydigan) xossani o‘chirish so‘ralsa, TypeError xatoligiga sabab bo‘lishini belgilaydi. Qat’iy rejimsiz, bu hollarda istisno yuz bermaydi va delete shunchaki operandni o‘chirib bo‘lmasligini bildirish uchun false qaytaradi.
Quyida delete operatoridan foydalanishga doir bir nechta misollar keltirilgan:
Biz delete operatorini §6.4-bo‘limda yana ko‘rib chiqamiz.
await operatori
await ES2017'da JavaScript'da asinxron dasturlashni yanada tabiiyroq qilish usuli sifatida kiritilgan. Bu operatorni tushunish uchun siz 13-bobni o‘qishingiz kerak bo‘ladi.
Qisqacha aytganda, await o‘zining yagona operandi sifatida (asinxron hisob-kitobni ifodalovchi) Promise obyektini kutadi va u dasturingizni xuddi asinxron hisob-kitobning yakunlanishini kutayotgandek tutishiga majbur qiladi (lekin u buni aslida bloklamasdan amalga oshiradi va boshqa asinxron amallarning bir vaqtning o‘zida davom etishiga to‘sqinlik qilmaydi). await operatorining qiymati Promise obyektining muvaffaqiyatli yakunlangan qiymati (fulfillment value) bo‘ladi.
Muhimi shundaki, await faqat async kalit so‘zi bilan asinxron deb e’lon qilingan funksiyalar ichidagina ishlatilishi mumkin. Yana bir bor, to‘liq tafsilotlar uchun 13-bobga qarang.
void operatori
void — bu o‘zining yagona operandining oldidan keladigan birlik operatordir. Bu operand har qanday tipda bo‘lishi mumkin. Bu operator g‘ayrioddiy va kamdan-kam ishlatiladi; u o‘z operandini bajaradi, so‘ngra qiymatini tashlab yuboradi va undefined qaytaradi. Operand qiymati tashlab yuborilgani sababli, void operatoridan foydalanish faqatgina operand qo‘shimcha ta’sirlarga (side effects) ega bo‘lgandagina ma’noga ega.
void operatori shunchalik noaniqki, uning amaliy qo‘llanilishiga misol topish qiyin. Bir holat, hech narsa qaytarmaydigan, lekin ayni paytda funksiya tanasi bitta ifodadan iborat bo‘lgan va o‘sha ifoda bajarilib, qaytariladigan strelkali funksiya qisqa sintaksisidan (§8.1.3-bo‘limga qarang) foydalanmoqchi bo‘lganingizda bo‘lishi mumkin. Agar ifodani faqat uning qo‘shimcha ta’sirlari uchun bajarayotgan bo‘lsangiz va uning qiymatini qaytarishni xohlamasangiz, eng oddiy yechim funksiya tanasi atrofida jingalak qavslardan foydalanishdir. Lekin, alternativ sifatida, bu holda void operatoridan ham foydalanishingiz mumkin:
Vergul operatori (,)
Vergul operatori ikkilik operator bo‘lib, uning operandlari har qanday tipda bo‘lishi mumkin. U avval chap operandini bajaradi, keyin o‘ng operandini bajaradi va so‘ngra o‘ng operandning qiymatini qaytaradi. Shunday qilib, quyidagi qator:
2'ga baholanadi va asosan quyidagiga ekvivalentdir:
Chap tomondagi ifoda har doim bajariladi, lekin uning qiymati tashlab yuboriladi. Bu shuni anglatadiki, vergul operatoridan foydalanish faqat chap tomondagi ifoda qo‘shimcha ta’sirlarga (side effects) ega bo‘lgandagina ma’noga ega.
Vergul operatori keng tarqalgan yagona holat — bu bir nechta sikl o‘zgaruvchisiga ega bo‘lgan for sikli (§5.4.3) bilan ishlatilishidir: